(ភ្នំពេញ)៖ នៅសម័យមុនអង្គរ និងសម័យអង្គរ ខ្មែរយើងមានសិលាចារឹក និងប្រាសាទបុរាណ ជាតឹកតាំងបេតិកភណ្ឌដ៏សំខាន់បំផុតសម្រាប់ការសិក្សាប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្លួន ចំណែកឯ «សាស្ត្រាស្លឹករឹត» ក៏ជាកេរតំណែលដ៏សំខាន់បំផុតដែរ និងជាដានតែមួយគត់សម្រាប់ការសិក្សាប្រវត្តិសាស្ត្រចាប់ពីសម័យកណ្ដាល រាប់ពីសតវត្សទី១៥ ដល់ពាក់កណ្ដាលសតវត្សទី១៩។

មកដល់សម័យអាណានិគមនិយមបារាំងសែស ក្នុងក្របខណ្ឌសាលាបារាំងចុងបូព៌ា អ្នកស្រាវជ្រាវជនជាតិបារាំង និងក្រុមជំនួយការជាជនជាតិខ្មែរ បានខិតខំណាស់ដែរក្នុងការប្រមូលចងក្រង សិក្សាស្រាវជ្រាវ និងរក្សាទុកនូវមរតកបេតិកភណ្ឌដ៏មានតម្លៃទាំងនោះ។ ក៏ប៉ុន្តែដោយសារតែប្រទេសកម្ពុជាកើតវិប្បត្តិសង្គ្រាមចន្លោះឆ្នាំ១៩៧០-១៩៩០ សាស្ត្រាស្លឹករឹតទាំងនោះក៏ត្រូវបានខូតខាតបាត់បង់ដល់ទៅ ៩៨% ទៅ ៩៩% ជារឿងគួរឱ្យសោកស្ដាយពន់ពេក។

បើលោក នីកូឡាស ហ្វ្យ៉េវ៉េ (Nicolas Fiévé) នាយកសាលាបារាំងចុងបូព៌ា (EFEO) បានឱ្យដឹងថា នៅឆ្នាំ១៩៩៩ សម្ដេចរាជបុត្រី ព្រះរៀម នរោត្ដម បុប្ផាទេវី ក្នុងតួនាទីជារដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងវប្បធម៌និងវិចិត្រសិល្បៈ បានប្រកាសថា «សាលាបារាំងចុងបូព៌ា គឺជាបេតិកភណ្ឌមួយរបស់កម្ពុជា» ដែលនេះជាការប្រកាសមួយដ៏មានតម្លៃបំផុត។

ការសិក្សាពីអក្សរសាស្ត្រខ្មែរបានចាប់ផ្តើមធ្វើឡើងក្រោយពេលដែលអ្នកប្រាជ្ញជនជាតិហូឡង់ម្នាក់ឈ្មោះ ហិនដ្រីក ខឺន (Hendrik Kern) បានឡើងបកស្រាយអំពីសិលាចារឹកមួយជាភាសាសំស្ក្រឹតនាឆ្នាំ១៨៧៩។ អ្នកប្រាជ្ញផ្នែកវប្បធម៌ឥណ្ឌានៃបណ្ឌិត្យសភាសិលាចារឹកនិងអក្សរសាស្ត្រ ក៏បានយល់ភ្លាមៗអំពីតម្រូវការក្នុងការបង្កើតអង្គការមួយនៅមូលដ្ឋានផ្ទាល់ ដែលមានសមត្ថភាពប្រមូលចងក្រងតាមក្បួនខ្នាតត្រឹមត្រូវនូវរាល់ដាននៃរាជាណាចក្រខ្មែរ និងរាជាណាចក្រចាម្ប៍ ហើយកំណប់ទ្រព្យទាំងនេះត្រូវបានដាក់ឱ្យស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់បារាំង «ដូច្នេះការសិក្សាពីសិលាចារឹកខ្មែរ គឺជាបុព្វហេតុចម្បងនៃបេសកកម្មរបស់សាលាបារាំងចុងបូព៌ា»។

លោក នីកូឡាស បានបន្តថា សាលាបារាំងចុងបូព៌ាបានដើរតួស្នូលក្នុងការបង្កើតស្ថាប័នវប្បធម៌សំខាន់ៗនៃកម្ពុជាសម័យទំនើប រួមមាន៖ មជ្ឈមណ្ឌលអភិរក្សអង្គរ នៅឆ្នាំ១៩០៧ សាលាបាលីជាន់ខ្ពស់ នៅឆ្នាំ១៩១២ សារមន្ទីរជាតិ នៅឆ្នាំ១៩១៧ រាជបណ្ណាល័យ នៅឆ្នាំ១៩២៥ វិទ្យាស្ថានពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ និងសារមន្ទីរវត្តពោធិ៍វាល ក្រុងបាត់ដំបង នៅឆ្នាំ១៩៣០។ នៅក្នុងកាលៈទេសៈនីមួយៗ គឺចាំបាច់ក្នុងការបង្កើតក្របខ័ណ្ឌសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍវិស័យវិទ្យាសាស្ត្រមួយ ដូចជា បុរាណវិទ្យា ប្រវត្តិសាស្ត្រ និរុត្តិសាស្ត្រ ប្រវត្តិសិល្បៈ។

នាយកសាលាបារាំងចុងបូព៌ារូបនេះបន្តទៀតថា នៅឆ្នាំ១៩៩០ សាលាបារាំងចុងបូព៌ាបានចាប់ផ្តើមធ្វើការស្តារឡើងវិញនូវសំណង់ចាស់នៃបណ្ណាល័យតាមវត្តអារាម នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ដែលត្រូវបានបំផ្លាញស្ទើរតែទាំងស្រុងដោយសង្គ្រាម តាមរយៈការបង្កើតមូលនិធិសិក្សាសាស្ត្រាស្លឹករឹតខ្មែរ (FEMC) ក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់លោកសាស្ត្រាចារ្យ អូលីវី ដឺ ប៊ែរណុង (Olivier de Bernon) សមាជិកនៃសាលាបារាំងចុងបូព៌ា ដែលដឹកនាំអស់រយៈពេល៣៥ឆ្នាំ ប្រកបដោយការតាំងចិត្ត និងភាពអត់ធ្មត់យ៉ាងក្រៃលែង។

បើតាមលោក នីកូឡាស បច្ចុប្បន្ននេះ កម្មវិធីនៃការស្តារឡើងវិញនិងការធ្វើបញ្ជីសារពើភណ្ឌសាស្ត្រាស្លឹករឹតនៃប្រទេសកម្ពុជា ដែលផ្តួចផ្តើមដោយសាលាបារាំងចុងបូព៌ា ក្រោមព្រះបរមរាជូបត្ថម្ភក៍ ក្រោយមកក្លាយជាស្ថាប័នខ្មែរពេញលេញ ដែលមានឈ្មោះថ្មី «វិទ្យាស្ថានស្រាវជ្រាវ និងអភិរក្សសាស្ត្រាស្លឹករឹតខ្មែរ»។ លោកនាយកសាលាបារាំងចុងបូព៌ា ក៏បានប្ដេជ្ញាបំពេញកិច្ចការជាមួយភាគីកម្ពុជាឱ្យបានជិតស្និទ្ធ ដើម្បីវឌ្ឍនភាពវិស័យសាស្ត្រាស្លឹករឹតនៅកម្ពុជា។

សូមជម្រាបថា អ្នកស្រាវជ្រាវអន្តរជាតិគ្រប់គ្នាសុទ្ធតែបានចាត់ទុកថា ភាសាខ្មែរ ជាភាសាដែលមានអាយុកាលចំណាស់ជាងគេក្នុងតំបន់អាស៉ីអាគ្នេយ៍ តាមរយៈការរកឃើញអត្ថបទភាសាខ្មែរបុរាណដំបូងបង្អស់នៅលើសិលាចារឹកទួលវត្តគំនូរ K.600 និងសិលាចារឹកចារជាភាសាខ្មែរបុរាណមួយទៀត ដែលអាចមានអាយុកាលចាស់ជាងនេះ គ្រាន់តែរលុបកាលបរិច្ចេទ សន្មតមិនបាន។ នេះមិនទាន់និយាយពីសិលាចារឹកដំបូងបំផុតរបស់ខ្មែរ គឺសិលាចារឹកវ៉ូកាញ់ K.74 ដែលចារជាភាសាសំស្ក្រឹតនាអំឡុងសតវត្សទី៣ផងទេ។

សូមជម្រាបថា អគារវិទ្យាស្ថានស្រាវជ្រាវ និង អភិរក្ស សាស្ត្រាស្លឹករឹតខ្មែរ ដែលមានទីតាំងនៅ វត្ត ឧណ្ណា លោម ត្រូវបានសម្ពោធនៅព្រឹកថ្ងៃចន្ទ ៥រោច ខែមាឃ ឆ្នាំរោង ឆស័ក ព.ស.២៥៦៨ ត្រូវ នឹងថ្ងៃទី១៧ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២៥នេះ ក្រោមព្រះ រាជា ធិប តីដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់របស់ព្រះករុណា ព្រះបាទ សម្តេចព្រះ បរម នាថ នរោត្តម សីហមុនី ព្រះមហាក្សត្រនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។

អគារវិទ្យាស្ថានស្រាវជ្រាវ និង អភិរក្ស សាស្ត្រាស្លឹករឹតខ្មែរ កំពស់២ជាន់ កសាងឡើង នៅអំឡុងឆ្នាំ ១៩២០ ដែលកាលណោះ ជាកុដិសម្រាប់ព្រះសង្ឃគង់នៅ។ អគារស្លឹករឹតនេះ ត្រូវបានប្រើប្រាស់ជាដំណាក់កាលៗគឺ៖

១៖ ចាប់ពីឆ្នាំ១៩៩២ដល់ឆ្នាំ១៩៩៨ ប្រើប្រាស់ជាវិទ្យាស្ថានពុទ្ធ សាសនបណ្ឌិត្យ

២៖ ចាប់ពីឆ្នាំ១៩៩៨ ដល់បច្ចុប្បន្ន ជាវិទ្យាស្ថានស្រាវជ្រាវ និងអភិក្ស សាស្ត្រា ស្លឹករឹតខ្មែរ ដែលបានបង្កើតឡើងដោយលោក Olivier de Bernon ដែលបានដាក់ឱ្យដំណើរការចាប់តាំងពី ឆ្នាំ១៩៩០ ក្នុងគោល បំណង ដើម្បីអភិរក្ស និងប្រមូលសាស្ត្រាស្លឹករឹតខ្មែរនៅទូទាំងប្រទេស ដែល នៅសេសសល់ក្រោយពីសម័យសង្គ្រាម។

ចាប់ពីឆ្នាំ១៩៩១ ដល់ ១៩៩៨ វិទ្យាស្ថាន មានទីស្នាក់ការនៅក្នុង ព្រះបរម រាជ វាំង ដោយទទួលបានព្រះរាជូបបត្ថម្ភផ្ទាល់ ពីព្រះករុណាព្រះបាទ សម្ដេច ព្រះ នរោត្តម សីហនុ ព្រះបរមរតនកោដ្ឋិ រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៩៨ ទើប វិទ្យាស្ថាន បានផ្លាស់ប្ដូរទីស្នាក់ការរបស់ខ្លួនមកកាន់វត្តឧណ្ណាលោម ក្រោម ព្រះរាជូបត្ថម្ភសម្តេចព្រះអគ្គមហាសង្ឃរាជាធិបតី ទេព វង្ស សម្តេចព្រះម ហា រាជនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។ ក្រៅពីប្រើប្រាស់ថវិកាផ្ទាល់ខ្លួនរ បស់ លោក Olivier de Bernon វិទ្យាស្ថានក៏បានទទួលការឧបត្ថម្ភហិរញ្ញ វត្ថុ ពីសាលាបារាំងចុងបូព៌ាប្រទេស ក្នុង១ឆ្នាំ ចំនួន១០ម៉ឺនដុល្លារ (រយៈពេល ២២ឆ្នាំ គឺចាប់ពីឆ្នាំ១៩៩០ ដល់ឆ្នាំ២០១២)។ នាពេលថ្មីៗនេះ មូលនិធីពុទ្ធ សាសនា ខ្មែរ របស់លោក Chris Larsen និង លោកស្រី Lyna Lam បានចំណាយថវិកា ១,០០០,០០០ដុល្លារ ដើម្បីថតសាស្រ្តទាំងអស់ទុក ជា ឯកសារឌីជីថល។

នៅក្នុងរយៈពេល៣៤ឆ្នាំកន្លងមកនេះ វិទ្យាស្ថានបាន ប្រមូលសាស្ត្រាស្លឹករឹតសរុបទាំងអស់ចំនួន ២៤,០១៩ខ្សែ ដោយមាន សាស្ត្រាជាភាសាខ្មែរចំនួន ១៥,៦៦២ខ្សែ និងសាស្ត្រា ជាភាសាបាលី ចំនួន ៨,៣៥៧ខ្សែ។

នៅក្នុងឆ្នាំ២០២៤ ដោយអគារស្លឹករឹតដ៏មានប្រយោជន៍នេះ មានសភាពពុកផុយ និងលិចស្ទើគ្រប់កន្លែងទាំងអស់ ដែលមិនអាចប្រើប្រាស់បន្តទៅទៀតបានទើបលោក ជា ចាន់តូ កាលលោកនៅមានជន្មាយុនៅឡើយ និង លោកស្រី ខៀវ ស៊ីណា ព្រមទាំងលោកស្រី បណ្ឌិត ជា សិរី ទេសាភិបាលធនាគារជាតិនៃកម្ពុជា បានជួសជុលអគារនេះ ឱ្យមានសភាពល្អឡើងវិញ ដោយចំណាថវិការអស់ចំនួន ៩៨,០០០ដុល្លារ៕